Σε μια εποχή που η γνώση για τον κόσμο ήταν εγκλωβισμένη γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου και ο «Ωκεανός» θεωρούνταν αδιάβατος και μυστηριώδης, ένας Έλληνας από τη Μασσαλία τόλμησε να αψηφήσει τα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο Πυθέας, έμπορος, ναυτικός και γεωγράφος, ξεκίνησε γύρω στο 330 π.Χ. ένα ανεπανάληπτο ταξίδι προς τον μακρινό, παγωμένο Βορρά – ένα ταξίδι τόσο ριζοσπαστικό, ώστε η μαρτυρία του να θεωρηθεί από πολλούς φαντασιοπληξία.
Παρ’ όλα αυτά, ήταν ο πρώτος άνθρωπος στην ιστορία της ανθρωπότητας που κατέγραψε με επιστημονικό και εμπειρικό τρόπο περιοχές όπως η Βρετανία, η Βαλτική και ίσως ακόμα και η Ισλανδία. Το έργο του, αν και χάθηκε, έμεινε ζωντανό μέσα από τις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων και καθόρισε για αιώνες τη γεωγραφική σκέψη του δυτικού κόσμου.
Ο Άνθρωπος και το Περιβάλλον του
Ο Πυθέας έζησε και έδρασε στη Μασσαλία (Μασσαλία = Massalia), μια ελληνική αποικία που είχε ιδρυθεί από τους Φωκαείς περί το 600 π.Χ. και εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό και πολιτισμικό κόμβο. Η πόλη αυτή βρισκόταν στη διασταύρωση μελών του κελτικού και γαλατικού κόσμου, και έτσι ο Πυθέας είχε επαφή με πληροφορίες για μακρινούς τόπους, ανεκτίμητες για έναν άνθρωπο με ερευνητική και εμπορική περιέργεια.
Η Απόφαση να Ταξιδέψει
Με γνώσεις γεωγραφίας, αστρονομίας και ναυτικής τέχνης, ο Πυθέας αποφάσισε να ταξιδέψει πέρα από τις Στήλες του Ηρακλέους (σημερινό Γιβραλτάρ), με σκοπό όχι μόνο το εμπόριο (ιδίως για κασσίτερο και κεχριμπάρι) αλλά και την εξερεύνηση του άγνωστου κόσμου. Το θάρρος του ήταν αντίστοιχο με αυτό των μεγάλων εξερευνητών του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, αιώνες πριν τον Μαγγελάνο και τον Κολόμβο.
Η Διαδρομή
Ο Πυθέας διέσχισε την Ατλαντική ακτή της Γαλατίας, εισήλθε στο Μάγχο (Μάγχη) και περιέπλευσε το νησί της Βρετανίας. Αναφέρει ότι χρειάστηκε έξι μέρες για να φτάσει από την περιοχή των Βρετανών στη Θούλη, ένα σημείο που περιέγραψε ως την άκρη του γνωστού κόσμου. Πιθανές ταυτίσεις της Θούλης περιλαμβάνουν τη Νορβηγία, την Ισλανδία ή ακόμα και τις νήσους Σέτλαντ.
Οι Παρατηρήσεις του
Ο Πυθέας μελέτησε τα ουράνια σώματα, την ηλιακή τροχιά και τις παλίρροιες – τις οποίες συνέδεσε για πρώτη φορά με τις φάσεις της Σελήνης. Κατέγραψε τη διάρκεια της ημέρας στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη, όπου το φαινόμενο του ήλιου που δεν δύει επιβεβαίωσε τη θεωρητική γνώση για τη σφαιρικότητα της Γης.
Επιπλέον, περιέγραψε πολιτισμικά στοιχεία των κατοίκων της Βρετανίας: ότι καλλιεργούσαν σιτηρά, χρησιμοποιούσαν άροτρα και έπιναν ζύθους από δημητριακά – πληροφορίες που δεν ήταν γνωστές στον ελληνικό κόσμο.
Η Μυστηριώδης Θούλη
Η περιγραφή του Πυθέα για τη «Θούλη» είναι από τα πιο μυστηριώδη στοιχεία του έργου του. Σύμφωνα με τον ίδιο, η Θούλη ήταν ένα μέρος όπου η θάλασσα γινόταν παχύρρευστη και αδιάβατη – ίσως περιγραφή για την παγωμένη θάλασσα ή τις παγόβουνα. Εκεί, η νύχτα σχεδόν εξαφανιζόταν τους θερινούς μήνες. Είναι πιθανόν να έγινε ο πρώτος άνθρωπος που κατέγραψε με ακρίβεια το φαινόμενο του πολικού ήλιου.
Το Έργο του: «Περί Ωκεανού»
Το έργο του Πυθέα με τίτλο Περί Ωκεανού χάθηκε, αλλά αποσπάσματά του διασώθηκαν από μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως ο Πολύβιος, ο Διόδωρος Σικελιώτης, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και κυρίως ο Στράβων – αν και ο τελευταίος τον αμφισβήτησε έντονα. Οι αντιδράσεις οφείλονταν κυρίως στην απίστευτη φύση των όσων περιέγραφε, κάτι που ξεπερνούσε την αντίληψη της εποχής.
Ο Πυθέας δεν ήταν απλώς ένας ναυτικός που ταξίδεψε μακριά – ήταν ο πρώτος που συνδύασε την εξερεύνηση με τη μεθοδική παρατήρηση, την εμπειρία με την επιστημονική τεκμηρίωση. Παρότι αμφισβητήθηκε, η επιμονή του να περιγράψει με ακρίβεια τον άγνωστο κόσμο άνοιξε τον δρόμο σε μία νέα εποχή γεωγραφικής κατανόησης. Η επιμονή του να φτάσει «όπου δεν έφτασε ποτέ άνθρωπος» τον καθιστά ισάξιο με τους μεγαλύτερους εξερευνητές της Ιστορίας. Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης δεν ταξίδεψε απλώς στο άγνωστο – μας έδειξε ότι το άγνωστο αξίζει να εξερευνηθεί, ακόμα κι όταν οι άλλοι δεν είναι έτοιμοι να το πιστέψουν. Και ίσως αυτό να είναι το μεγαλύτερο μάθημα του ταξιδιού του.
Discover more from Scripta manent
Subscribe to get the latest posts sent to your email.