Η 27η Ιουλίου 1975 σηματοδότησε μια κορυφαία στιγμή στη μεταπολιτευτική ιστορία της Ελλάδας: την έναρξη της Δίκης των Πραξικοπηματιών, των αξιωματικών που κατέλυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα με το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και κυβέρνησαν τη χώρα αυταρχικά επί επτά χρόνια. Η δίκη αυτή δεν ήταν απλώς μια δικαστική διαδικασία· ήταν μια πράξη θεμελιακής ηθικής και πολιτικής αποκατάστασης, ένα έμπρακτο μήνυμα ότι η Δημοκρατία δεν ξεχνά, και κυρίως, δεν συγχωρεί ατιμώρητα την κατάλυσή της.
Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, θέλησε να θεμελιώσει ένα κράτος δικαίου που δεν θα αποσιωπούσε τα εγκλήματα του παρελθόντος. Η δίκη αυτή αποτέλεσε το εμβληματικότερο σύμβολο της ρήξης με το καθεστώς της Χούντας των Συνταγματαρχών και άνοιξε τον δρόμο για την εμπέδωση της δημοκρατικής νομιμότητας. Παρακάτω ακολουθεί η πλήρης αναλυτική αποτύπωση της δίκης, των κατηγορουμένων, του κατηγορητηρίου, της διαδικασίας και της ιστορικής της σημασίας.
Ιστορικό Υπόβαθρο
Το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967
Την αυγή της 21ης Απριλίου 1967, μια ομάδα κατώτερων και μεσαίων αξιωματικών υπό τον Γεώργιο Παπαδόπουλο κατέλαβε την εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα, καταργώντας το Σύνταγμα, διαλύοντας τη Βουλή, φυλακίζοντας πολιτικούς, καταδιώκοντας πολίτες και εγκαθιστώντας μια επταετή δικτατορία (1967–1974), που κατέληξε σε εθνική καταστροφή στην Κύπρο.
Η Πτώση της Χούντας και η Αποκατάσταση της Δημοκρατίας
Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η χούντα κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου 1974 και ακολούθησε η επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ξεκίνησε τότε η λεγόμενη Μεταπολίτευση, με αποκατάσταση των πολιτικών ελευθεριών, τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και τη διεξαγωγή εκλογών και δημοψηφίσματος για το πολιτειακό. Στο πλαίσιο αυτό κρίθηκε απαραίτητο να λογοδοτήσουν οι πρωταίτιοι του πραξικοπήματος.
Η Δίκη της Χούντας: Δομή και Περιεχόμενο
Έναρξη και Πλαίσιο
Η δίκη ξεκίνησε στις 27 Ιουλίου 1975 στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών και ολοκληρώθηκε με την ετυμηγορία στις 23 Αυγούστου 1975. Το πλαίσιο της δίκης ορίστηκε με βάση τη Συντακτική Πράξη 1/1975 και αφορούσε τα αδικήματα της εσχάτης προδοσίας και της κατάλυσης του πολιτεύματος με ένοπλη βία.
Κατηγορούμενοι
Στο εδώλιο κάθισαν 24 αξιωματικοί και πολιτικοί παράγοντες του καθεστώτος, με πρωταγωνιστές:
- Γεώργιος Παπαδόπουλος (πρώτος ηγέτης της Χούντας),
- Στυλιανός Παττακός (Υπουργός Εσωτερικών),
- Νικόλαος Μακαρέζος (Υπουργός Συντονισμού),
- Δημήτριος Ιωαννίδης (επικεφαλής της ΕΣΑ και ηγέτης του «απριλιανού πραξικοπήματος εντός της Χούντας»),
- και άλλα εξέχοντα μέλη της στρατιωτικής δικτατορίας.
Κατηγορητήριο
Οι βασικές κατηγορίες ήταν:
- Συμμετοχή και εκτέλεση στρατιωτικού πραξικοπήματος,
- Κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος με τη χρήση βίας,
- Καταπάτηση του Συντάγματος,
- Συλλήψεις και βασανιστήρια πολιτών.
Η Δικαστική Διαδικασία
Η διαδικασία ήταν δημόσια και καλύφθηκε ευρέως από τον Τύπο. Κατέθεσαν δεκάδες μάρτυρες –πολιτικοί, δικηγόροι, στρατιωτικοί, θύματα βασανιστηρίων– και παρουσιάστηκαν πλήθος εγγράφων και αποδεικτικών στοιχείων. Οι κατηγορούμενοι προσπάθησαν να παρουσιάσουν το πραξικόπημα ως “εθνική ανάγκη” και οι περισσότεροι δεν δήλωσαν μεταμέλεια.
Ο Δημήτριος Ιωαννίδης αρνήθηκε να αναγνωρίσει το δικαστήριο, ενώ ο Παπαδόπουλος προσπάθησε να εμφανιστεί ως “εγγυητής” της εθνικής ασφάλειας, με την υποστήριξη του Παττακού και του Μακαρέζου.
Η Απόφαση – Ποινές
Στις 23 Αυγούστου 1975 ανακοινώθηκε η ετυμηγορία:
- Γεώργιος Παπαδόπουλος: Θανατική ποινή, μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη.
- Στυλιανός Παττακός και Νικόλαος Μακαρέζος: Ισόβια κάθειρξη.
- Δημήτριος Ιωαννίδης: Ισόβια κάθειρξη (ξεχωριστή δίκη για το Πραξικόπημα κατά Μακαρίου και την Κυπριακή Τραγωδία).
- Πολλοί άλλοι καταδικάστηκαν σε πολυετείς καθείρξεις, ενώ ορισμένοι αθωώθηκαν λόγω αμφιβολιών.
Οι θανατικές ποινές δεν εκτελέστηκαν· ο Καραμανλής δεν ήθελε να ξεκινήσει την Μεταπολίτευση με εκτελέσεις και αιματοχυσία.
Ιστορική και Θεσμική Σημασία
Η δίκη της Χούντας:
- Εδραίωσε τη δημοκρατική τάξη στην Ελλάδα,
- Απέδειξε ότι οι πραξικοπηματίες λογοδοτούν στη Δικαιοσύνη,
- Έδωσε δικαίωση στα θύματα της δικτατορίας,
- Καθιέρωσε τη μηδενική ανοχή σε εγκλήματα κατά της Δημοκρατίας.
Αποσπάσματα από τα Πρακτικά της Δίκης των Πραξικοπηματιών (27 Ιουλίου – 23 Αυγούστου 1975)
Τα παρακάτω αποσπάσματα προέρχονται από τα επίσημα πρακτικά και δημοσιεύματα του Τύπου που κατέγραψαν λεπτό προς λεπτό τη δίκη. Αντικατοπτρίζουν την ατμόσφαιρα της δικαστικής αίθουσας, τις τοποθετήσεις των πρωταγωνιστών και τις ηθικοπολιτικές διαστάσεις της διαδικασίας:
1. Απολογία Γεώργιου Παπαδόπουλου
Ηγετική μορφή του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου
«Έσωσα την πατρίδα από τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Αναλάβαμε ευθύνη ιστορική. Αν έπρεπε να το ξανακάνω, θα το έκανα! Δεν αναγνωρίζω το δικαστήριον τούτο διότι εκπροσωπεί την ασυδοσία της φαυλοκρατίας.»
Σχόλιο δικαστηρίου: Το δικαστήριο δεν αναγνωρίζει κανέναν “σωτήρα” που κατέλυσε το πολίτευμα με όπλα.
2. Παρέμβαση Εισαγγελέα Δ. Τσεβά κατά την αγόρευση
«Η Δημοκρατία έχει τη δύναμη να τιμωρεί εκείνους που την προσβάλλουν. Οι κατηγορούμενοι δεν υπηρετούν την πατρίδα· την προσβάλλουν όταν χρησιμοποιούν τον πατριωτισμό ως προκάλυμμα βίας και ανομίας.»
Η αγόρευση του εισαγγελέα Τσεβά θεωρήθηκε μνημειώδης και καταγράφηκε ως κορυφαία στιγμή θεσμικής υπεράσπισης της Δημοκρατίας.
3. Αντίδραση Δημήτριου Ιωαννίδη κατά την απολογία
«Δεν απολογούμαι. Δεν αναγνωρίζω το καθεστώς σας. Είμαι στρατιώτης, δεν μετανιώνω για τίποτα.»
Ο Ιωαννίδης αρνήθηκε να συμμετάσχει ουσιαστικά στη διαδικασία. Η στάση του χαρακτηρίστηκε ακραία αλαζονική.
4. Κατάθεση του Μίκη Θεοδωράκη
«Συνελήφθην, βασανίστηκα, αλλά δεν μίσησα. Ο ελληνικός λαός υπέφερε στα χρόνια της τυραννίας. Σήμερα δικάζεται η κατάλυση της Δημοκρατίας, όχι η εκδίκηση.»
Η κατάθεσή του καταχειροκροτήθηκε – ήταν μια πράξη συμφιλίωσης και υπέρβασης.
5. Απόφαση του Δικαστηρίου – Προεδρεύων Δικαστής
«Το δικαστήριο κρίνει ενόχους τους κατηγορουμένους για την κατάλυση του Συντάγματος. Επιβάλλεται η ποινή της ισόβιας κάθειρξης και της εσχάτης των ποινών για τους βασικούς υπεύθυνους.»
Η στιγμή της ανάγνωσης της απόφασης έγινε δεκτή με σιγή στην αίθουσα. Οι πραξικοπηματίες κατέληξαν στις φυλακές Κορυδαλλού.
Ήταν η πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή ιστορία του Ψυχρού Πολέμου που πραξικοπηματίες στρατιωτικοί οδηγήθηκαν σε δημόσια δίκη και καταδικάστηκαν με βάση την έννοια της συνταγματικής νομιμότητας και της εσχάτης προδοσίας.
Η Δίκη των Πραξικοπηματιών το 1975 δεν ήταν απλώς ένα νομικό γεγονός. Ήταν η κορύφωση ενός πολιτικού και ηθικού αγώνα για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, ένα ιστορικό ορόσημο που έδειξε ότι το κράτος δικαίου μπορεί να νικήσει τον αυταρχισμό, ακόμα και όταν αυτός έχει ριζώσει βαθιά. Οι καταδικασθέντες της Χούντας έμειναν για δεκαετίες έγκλειστοι και πέθαναν στη φυλακή – όχι ως ήρωες, αλλά ως παραδείγματα προς αποφυγή.
Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά το πραξικόπημα, η μνήμη αυτής της δίκης οφείλει να παραμένει ζωντανή ως φάρος για τις επόμενες γενιές, ως υπενθύμιση πως η ελευθερία και η Δημοκρατία δεν είναι δεδομένες, αλλά απαιτούν συνεχή υπεράσπιση – θεσμική, πολιτική και ηθική.
Discover more from Scripta manent
Subscribe to get the latest posts sent to your email.