Δίστομο, 10 Ιουνίου 1944: Η Σιωπή της Ανθρωπότητας στη Σκιά της Ναζιστικής Θηριωδίας

Στην καρδιά της Βοιωτίας, στο γραφικό χωριό Δίστομο, η Ιστορία χαράχτηκε ανεξίτηλα με αίμα και φρίκη στις 10 Ιουνίου 1944. Σε μια από τις πιο αποτρόπαιες θηριωδίες της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα, 229 άμαχοι – άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ακόμη και βρέφη – εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από τα SS της Γερμανικής Βέρμαχτ, υπό το πρόσχημα αντιποίνων για αντάρτικη ενέδρα.

Το γεγονός αυτό, γνωστό ως Σφαγή του Διστόμου, δεν αποτελεί απλώς ένα ακόμη κεφάλαιο στη μαύρη περίοδο της Κατοχής, αλλά μια ζωντανή μαρτυρία της απόλυτης κατάρρευσης της ανθρώπινης συνείδησης σε καιρό πολέμου. Ο τόπος μαρτυρίου του Διστόμου αποτελεί σήμερα σύμβολο της συλλογικής μνήμης και της ανάγκης για διαρκή αγώνα απέναντι στη λήθη, τον αναθεωρητισμό και τη βία που στοχεύει την αθωότητα.

Το Ιστορικό της Σφαγής

Η σφαγή του Διστόμου έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια μιας ευρείας επιχείρησης αντιποίνων της γερμανικής 4ης Μεραρχίας SS Αστυνομίας, υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου των SS Φριτς Λάουτενμπαχ, στα πλαίσια καταστολής της εθνικής αντίστασης στην Κεντρική Στερεά Ελλάδα. Οι γερμανικές δυνάμεις, κατόπιν ενέδρας ανταρτών του ΕΛΑΣ κοντά στο Στείρι και το Δίστομο, όπου σκοτώθηκαν περίπου 3-4 Γερμανοί στρατιώτες, θεώρησαν (ή προσποιήθηκαν πως θεώρησαν) ότι το χωριό συνεργάστηκε με τους αντάρτες.

Στις 10 Ιουνίου 1944, οι SS εισέβαλαν στο Δίστομο και μέσα σε λιγότερες από δύο ώρες, διέπραξαν μία από τις πλέον ωμές θηριωδίες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι στρατιώτες εκτέλεσαν αδιακρίτως τους κατοίκους, πυρπόλησαν σπίτια, βίασαν γυναίκες, αποκεφάλισαν νήπια και κατέσφαξαν οικογένειες μέσα στα σπίτια τους ή ακόμα και στην εκκλησία. Η βαρβαρότητα έφτασε σε τέτοιο επίπεδο, ώστε ακόμη και Γερμανοί στρατιώτες που ήταν παρόντες κατέθεσαν μετά τον πόλεμο πως πρόκειται για έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.

Οι επιζώντες – λίγοι και τρομαγμένοι – περιγράφουν εικόνες που ξεπερνούν τα όρια της ανθρώπινης φαντασίας. Τα SS δεν επέτρεψαν την ταφή των νεκρών επί μέρες, και το χωριό μετατράπηκε σε τόπο αποσύνθεσης και απόγνωσης. Μεταξύ των θυμάτων συγκαταλέγονται ολόκληρες οικογένειες, γυναίκες με βρέφη στην αγκαλιά, ηλικιωμένοι και παιδιά – με τη μικρότερη να είναι μόλις 2 μηνών.

Μετά τη Σφαγή: Η Ιστορική και Δικαστική Συνέχεια

Μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων και την απελευθέρωση, το Δίστομο δεν βρήκε ποτέ πραγματική δικαίωση. Η μεταπολεμική Ελλάδα, αν και τίμησε τη μνήμη του Διστόμου, δεν κατάφερε να φέρει τους υπαίτιους ενώπιον της Δικαιοσύνης. Ο Φριτς Λάουτενμπαχ δεν τιμωρήθηκε ποτέ για τη σφαγή. Αντίθετα, στην πορεία, η Γερμανία αναγνώρισε επίσημα τη θηριωδία, αλλά ουδέποτε πλήρωσε αποζημιώσεις, επικαλούμενη την ετεροδικία του γερμανικού κράτους.

Το 1995, οι απόγονοι των θυμάτων και η κοινότητα του Διστόμου προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη διεκδικώντας αποζημιώσεις από τη Γερμανία. Η υπόθεση έφτασε ως το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο της Ελλάδας, ενώ εκκρεμεί ακόμα σε διεθνές επίπεδο, καθώς η Γερμανία αρνείται την εκτέλεση των αποφάσεων, παρά τις ηθικές της υποχρεώσεις. Η υπόθεση έχει συζητηθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, με νομικές, αλλά και έντονες διπλωματικές προεκτάσεις.

Το Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού και η Συλλογική Μνήμη

Σήμερα, στο Δίστομο λειτουργεί το Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού, ενώ το Μαυσωλείο στον λόφο Κανάλες στεγάζει τα οστά των σφαγιασθέντων, υπενθυμίζοντας ότι η ελευθερία και η ειρήνη δεν είναι δεδομένες. Κάθε χρόνο στις 10 Ιουνίου τελείται επιμνημόσυνη δέηση και τελετή μνήμης, στην οποία συμμετέχουν και επίσημες αντιπροσωπείες από τη Γερμανία – έστω και με καθυστέρηση δεκαετιών.

Η σφαγή του Διστόμου αναγνωρίζεται από την UNESCO ως πράξη γενοκτονίας κατά του άμαχου πληθυσμού, και αποτελεί πηγή έμπνευσης για ιστορικούς, συγγραφείς, σκηνοθέτες και πολιτικούς επιστήμονες, που επιδιώκουν να αναδείξουν τη φρίκη του πολέμου, τη σημασία της μνήμης και την ανάγκη για απόδοση δικαιοσύνης.

Η Σφαγή του Διστόμου δεν είναι ένα απλό γεγονός του παρελθόντος, αλλά μια ανοιχτή πληγή στην ιστορική μνήμη του ελληνικού λαού – και της παγκόσμιας συνείδησης. Είναι το σκοτεινό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν ο φασισμός, ο ρατσισμός και η αποθέωση της βίας επικρατούν. Το αίτημα για δικαιοσύνη, επανόρθωση και διατήρηση της ιστορικής μνήμης είναι πάντα επίκαιρο. Σε μια εποχή που ο ιστορικός αναθεωρητισμός επιχειρεί να ξαναγράψει τα εγκλήματα, το Δίστομο στέκεται ως βουβή αλλά ηχηρή κραυγή: Ποτέ ξανά.